Vergeet contant geld of betalen met de pinpas of app van je eigen bank. Achter de schermen wordt hard gewerkt aan de ‘digitale euro’ als wettig betaalmiddel. Al verandert er voor jou als rekeninghouder in de praktijk misschien minder dan je zou verwachten. Vijf vragen en antwoorden.

1. Er zijn al zoveel betaalmiddelen, waar is deze dan nog voor nodig?

Een interessant argument is contant geld: dat verdwijnt in ons land in rap tempo – en veel sneller dan in andere landen. Van alle betalingen aan de kassa ging in 2010 nog 65 procent ‘handje contantje’, vorig jaar was dat nog slechts 32 procent.

En dat was dus nog vóór de coronacrisis, die online shoppen nog eens een duw geeft en waardoor je nu op veel plekken niet eens contant meer mag betalen.

Minder cash is een serieus probleem voor de centrale banken. Zij hebben van oudsher zelf munten en papiergeld in omloop gebracht en hun rol, ook als toezichthouder, wordt dus steeds kleiner. Helemaal nu techbedrijven zelf met vergevorderde plannen komen voor een eigen digitale munt komen (lees: de libra van onder meer Facebook).

Ook voor de burger dreigt zo een probleem: is er straks nog wel een veilig en niet-commercieel alternatief voor sparen en betalen over? Bedenk daarbij dat je geld op de bank veel minder ‘hard’ is dan het geld in je zak. Nu is het zo dat als jij een banksaldo hebt, je een vordering hebt op de bank. Dat wil zeggen: een afspraak dat jij zoveel geld van ze tegoed hebt. 

Dat is heel anders met contant geld. Contant geld is in zekere zin een vordering op de centrale bank. En dus veel zekerder. Een bank kan immers omvallen. Een centrale bank niet.

2. Hoe ziet die digitale euro er in de praktijk eigenlijk uit?

Het idee van zowel de Europese Centrale Bank (ECB) als De Nederlandsche Bank (DNB) is dat mensen een eigen digitale rekening kunnen krijgen bij een centrale bank. Zij noemen dit ‘digitaal centralebankgeld’ of cbdc: central bank digital currency waarmee je dus rechtsreeks toegang krijgt tot publiek digitaal geld. Maar hoe dit er precies uit komt te zien (een DNB-pinpas? Een ECB-app?) dat is nog toekomstmuziek.

Rens van Tilburg, directeur van denktank Sustainable Finance Lab en groot voorstander van digitaal centralebankgeld, verwacht dat mensen er qua betalen en sparen niet veel van merken. “Je bankrekening is wel bij de centrale bank, maar die kan voor hun dienstverlening kiezen voor gewone banken of andere partijen, zoals ook techbedrijven, die het integreren in hun al bestaande apps, om mee te betalen of sparen. Zowel DNB als ECB sorteert daarop voor in hun rapporten. Zij willen die rol van dienstverlener niet.”

3. Wat verandert er nog meer voor commerciële banken?

Voorstanders van zo’n digitale euro wijzen op monetaire stabiliteit. Dat klinkt ingewikkeld, maar het heeft vooral te maken met de risico’s die banken nemen. Ruim tien jaar na de financiële crisis drijft onze economie nog altijd op private schulden bij een beperkt aantal banken, concludeerde de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WWR) begin 2019.

Dat maakt onze economie kwetsbaar voor economische schokken. Het alternatief van een publieke, digitale euro zou volgens de WWR niet alleen de ‘dominantie’ van de commerciële banken verkleinen, maar ook zorgen dat zij straks waarschijnlijk minder risico’s nemen, omdat het dan minder noodzakelijk wordt om ze te redden als het misgaat.

Tegenstanders wijzen echter ook op die stabiliteit. Mensen zouden tijdens een financiële crisis namelijk al hun tegoeden bij commerciële banken kunnen omzetten in digitale euro’s: een bankrun dus. Van Tilburg: “Hiervoor moeten regels bedacht worden, zoals een harde limiet voor de hoeveelheid geld die je op een rekening hebt staan. Alleen dan kan dit systeem echt als achtervang fungeren.”

4. Wanneer komt dit betaalmiddel naar Nederland?

Zover zijn we nog lang niet. Maar de zaak is door initiatieven zoals bitcoin en de libra – die voor grijze haren zorgen bij centrale banken – wel in een stroomversnelling gekomen. Zo was DNB dit voorjaar voor het eerst positief over cbdc.

Vandaag zette de ECB samen met een paar belangrijke andere centrale banken de volgende stap. Zij zijn het eens over gezamenlijke basisregels voor nationale digitale munten – mochten die er komen. Deze munten moeten, naast contant en giraal geld (dat op je bankrekening staat), een veilig en betrouwbaar alternatief betaalmiddel worden, vinden de centrale banken van Zweden (dat vooroploopt met hun e-krona), Engeland, Zwitserland, Zweden, Canada, Japan en ook de Amerikaanse Federal Reserve.

Al is dat geen grote verrassing, zegt Gijs Boudewijn, adjunct-directeur van Betaalvereniging Nederland. “Dit is een studiegroep die al veel langer bestaat. Belangrijker is het ECB-rapport waarin staat dat de digitale euro geen cryptocoin of stablecoin wordt, maar een door de centrale bank uitgegeven digitale euro als alternatief voor de huidige euro.”

Volgens hem is er technisch van alles mogelijk. “Als bankbiljetten verdwijnen, moet er een alternatief zijn. Maar wanneer dat precies nodig is, dat is nog de grote vraag. Het zal denk ik zeker niet het hele betalingsverkeer overnemen van commerciële banken of partijen als Adyen.”

5. Hoe zit het eigenlijk met rente bij een centrale bank?

Dit is nog zo’n hersenkraker waarover nog niets bekend is. Want bij negatieve rentes bij commerciële banken is de keuze natuurlijk snel gemaakt waar je jouw geld stalt.

Denktank Sustainable Finance Lab van Van Tilburg pleit voor een experiment in Nederland waarbij gekeken kan worden welke rente zou werken voor spaar- en betaalrekeningen. Maar de kans is groot dat wordt gekozen voor marktconforme rentes die vergelijkbaar zijn met commerciële banken om grote geldverschuivingen te voorkomen.

Ook een bankrekening bij de centrale bank zal dus vermoedelijk niet gratis zijn.